- Pårørande til overgrepsoffer og overgriparar får ikkje nok hjelp

Påstanden kjem frå Åshild Skogerbø, psykolog og spesialist i klinisk sexologi med lang erfaring i å behandla både seksuelle overgriparar og menneske som er blitt utsette for denne type overgrep.

Systema er ikkje gode nok

Noko skurrar

Mange fortrenger slike opplevingar i årevis, somme eit heilt liv. Forsking har vist at eit heilt konkret og direkte spørsmål vil få svært mange til å opna seg.

Me manglar språk
Korkje medisin- eller psykologistudiet har obligatoriske timar innan sexologi, dette er berre eit valfag for spesielt interesserte.
​
Dermed blir denne sida av pasientar og pårørande sitt liv ikkje alltid tilstrekkeleg i varetatt, meiner ho.

– Det seksuelle er noko me manglar eit tilgjengeleg språk for. Me har ikkje ord nok. Endåtil kvardagsseksualitet har dei fleste av oss lite språk for. Tenk deg då kor vanskeleg det blir når ein skal snakka om sex forbunde med overgrep og krise? Det er langt enklare for oss å finna ord om somatiske tilstandar, enn å snakka om overgrep av denne typen. Difor kan det bli ganske taust mellom pasient og behandlar og mellom familiemedlemmar om slike tema, forklarer ho.

Åshild Skogerbø fortel at forsking har vist at ein ikkje skal gå rundt grauten når det gjeld seksuelle overgrep.

Ikkje gå rundt grauten

– Det betyr at me som fagfolk skal spørja pasienten direkte om han eller ho har blitt utsett for seksuelle overgrep. Me skal også ha mot og kunnskap til å gå i djupna og be om detaljar om handlingar og omfang.  Det er viktig for behandlinga at ein er konkret og ikkje berre omtalar fenomenet seksuelle overgrep.

– Mange fortrenger slike opplevingar i årevis, somme eit heilt liv. Forsking har vist at eit heilt konkret og direkte spørsmål vil få svært mange til å opna seg. Eit slikt direkte spørsmål kan pårørande også veldig gjerne prøva seg på om dei har mistanke om at noko slikt kan ha skjedd med ein dei lever nær, er rådet frå Skogerbø.

Men ofte har pårørande ingen mistanke om kva som ligg bak utfordringane til den overgrepsutsette, legg ho til.

Mor og far sitt forhold til kropp og intimitet blir ofte ført vidare til barna.

Mange som har opplevd overgrep som barn må læra å kjenna sin eigen kropp på nytt som vaksne.

Overfører skam til barna

Foreldre som har opplevd seksuelle overgrep overfører ofte sitt trøblete forhold til seksualitet over på barna. Korleis ein snakkar om og stiller seg til seksualitet avheng av kva forhold den enkelte har til sin eigen seksualitet. Difor kan det bli rigid og tilknept og skamfullt om temaet i familiar der ein av foreldra har opplevd seksuelle overgrep, fortel Åshild Skogerbø.

– I behandlinga er det viktig å skilje mellom kva som er pasientens forhold til sex og kva som er andre si tilnærming til seksualitet. Mykje går på språk og haldningar til det me snakkar om, minner ho om.

Skogerbø er oppteken av å få folk tidleg til behandling. Det er viktig for dei utsette å få arbeida seg gjennom skamma og plassera ansvaret for det som skjedde der det høyrer heime, hjå overgriparen.

– Mange som har opplevd overgrep som barn må læra å kjenna sin eigen kropp på nytt som vaksne. Overgrepa gjer ofte at dei ikkje har noko naturleg forhold til sex og kropp. For dei er sex noko dei må, ikkje noko dei likar. I behandlinga arbeider me med å få den utsette til å skilja mellom korleis det var før og nå. Me er også opptekne av at dei ikkje skal overføra sine seksuelle sperrer til eigne barn, og slik hindra deira seksuelle utvikling og sjølvstimulering, forklarer Åshild Skogerbø.

Kvifor er mor slik?

Det er også viktig at pårørande kan forstå kvifor visse situasjonar er som det å bli tatt på, er vanskeleg for den overgrepsutsette.

For den overgrepsutsette forelderen er det viktig å gi ei alderstilpassa framstilling til barna av det han eller ho har opplevd.

Pårørande til seksuelle overgriparar opplever også store påkjenningar og skada familiestrukturar. Lovbrytarane får sitt behandlingsopplegg, barna som har far eller mor i fengsel har ikkje eit tilsvarande system som fangar dei opp, fortel Skogerbø.

– Korleis livet blir for desse pårørande avheng til ein viss grad av forbrytinga sin natur, om det er incest innan familien eller valdtekt utanfor familien, seier Skogerbø.

Men skam og fornekting er noko som ofte går igjen, både hjå overgripar og familiemedlemmar. Også her er livsvilkåra til overgriparane og deira pårørande veldig varierande, fordi seksuelle overgrep, i motsetnad til dei fleste andre forbrytingar som fører til fengsel, skjer i absolutt alle samfunnslag.

 

Kvifor bli hjå ein overgripar?

Ein person som veit at ektefellen har forgripe seg mot barna og likevel blir i ekteskapet, har ofte vald å fornekta. Men dette vil av barna seinare bli oppfatta som eit svik av ein som eigentleg skulle vore beskyttar. Eit slikt svik kan det vera vanskeleg å reparera.

Skal ein komma vidare er det avgjerande at den som valde å bli, forstår mekanismane som gjorde at ein valde denne løysinga. Og barna på si side må forklarast korleis mor eller far tenkte, og kanskje prøva å forstå og akseptera, sjølv om dei ikkje greier tilgi. Men somme gonger kjem temaet opp når foreldra er svært gamle, og då er det ikkje alltid det har noko for seg å gå inn i djupna, seier ho.

– Ein del som er vaksne opp i miljø med mykje vald, rus eller overgrep, har ein tendens til å hamne i liknande familie-situasjonar sjølv. Dette livet kor dårleg det enn er, er den einaste form for tilvære dei kjenner. Dette er noko dei «kan», å bryte band ved å flytte ut kan for mange kjennast altfor utrygt, forklarer Skogerbø.

Ny jobb

Ho arbeider no som poliklinikkleiar ved BUP Madla. I denne jobben er ho mykje meir i direkte kontakt med pårørande, noko som er naturleg sidan pasientane er under 18 år.

– Då er det både naturleg og viktig å involvera dei næraste, seier ho.

I 2010 blei det gjort ei lovendring i Helsepersonellova og Spesialisthelsetenestelova som seier at barn og søsken av sjuke, det vera seg innafor rus, psykisk helse eller somatikk, skal få oppfølging om dei treng det.

Lova krev at helsepersonell identifiserer barna, gir informasjon til familiane og sikrar informasjon til kommunale tenester og oppfølging. Så hvis mor eller far er utsette for overgrep og er pasient innan rus, psykisk helsevern eller somatikk, så skal barnas situasjon bli vurdert.

– På dettet feltet meiner eg me som fagfolk må bli mykje betre. Denne lova eit viktig steg på vegen i så måte, seier Åshild Skogerbø.